20000 Free eBooks
Library for Free Download eBooks and Read Online

(This
file was produced from images generously made available
by the Bibliothèque nationale de France (BnF/Gallica) at
http://gallica.bnf.fr)





PROCÈS
DES
TEMPLIERS

PUBLIÉ
PAR M. MICHELET
MEMBRE DE L'INSTITUT
PROFESSEUR AU COLLÉGE DE FRANCE,
CHEF DE LA SECTION HISTORIQUE AUX ARCHIVES NATIONALES

TOME II

PARIS
IMPRIMERIE NATIONALE

M DCCC LI



COLLECTION
DE
DOCUMENTS INÉDITS
SUR L'HISTOIRE DE FRANCE

PUBLIÉS PAR LES SOINS
DU MINISTRE DE L'INSTRUCTION PUBLIQUE

PREMIÈRE SÉRIE

HISTOIRE POLITIQUE




AVERTISSEMENT
DU SECOND VOLUME.


L'espérance qu'on nous donne de recevoir des archives étrangères
plusieurs documents importants, nous oblige d'ajourner encore
l'introduction générale que nous avions promise. Il importe qu'elle
contienne un résumé complet de toutes les pièces que l'on pourra réunir.

Celles qu'on va lire, et qui ne nous étaient connues jusqu'ici
qu'imparfaitement, sont de nature à modifier sous plusieurs rapports les
hypothèses que nous avons émises au tome III de notre _Histoire de
France_ en faveur de l'ordre du Temple.

Du reste, quelque opinion qu'on adopte sur la règle des Templiers et
l'innocence primitive de l'ordre, il n'est pas difficile d'arrêter un
jugement sur les désordres de son dernier âge, désordres analogues à
ceux d'autres ordres religieux. Il suffit de remarquer dans les
interrogatoires que nous publions, _que les dénégations sont presque
toutes identiques_, comme si elles étaient dictées d'après un formulaire
convenu; _qu'au contraire les aveux sont tous différents_, variés de
circonstances spéciales, souvent très-naïves, qui leur donnent un
caractère particulier de véracité. Le contraire devrait avoir lieu, si
les aveux avaient été dictés ou arrachés par les tortures; ils seraient
à peu près semblables, et la diversité se trouverait plutôt dans les
dénégations.

Je renouvelle ici mes remercîments aux savants employés des Archives
nationales, MM. Castelnau et de Stadler, qui m'ont aidé pour la copie,
la correction et la table du second volume.




PROCÈS
DES TEMPLIERS.


Frater Petrus de Lanhiaco Noviomensis diocesis serviens, testis [p. 1]
supra juratus, XXX annorum vel circa, non defferens mantellum ordinis,
quia a festo Purificacionis citra ipsum dimiserat, et radi fecerat sibi
barbam, cum quo inquisitum fuerat, absolutus et reconciliatus per
dominum archiepiscopum Remensem in concilio Remensi, lectis et
diligenter expositis sibi omnibus et singulis articulis, respondit se
nescire, nec credere, nec audivisse dici de contentis in eis, nisi quod
infra sequitur, quia non vidit aliquem alium in ordine recipi, nec
interfuerat capitulis eorumdem. Ipse autem receptus fuerat per fratrem
Robertum de sancto Justo, quondam preceptorem tunc ballivie de Pontivo,
in festo Exaltacionis Sancte Crucis proximo preterito fuerunt VI anni,
in capella domus Templi d'Oymont in Pontivo Ambianensis diocesis,
presentibus fratribus Petro de Lanhi, avunculo ipsius testis,
Noviomensis, qui non fuit captus cum aliis, quia affugit; Johanne de
Bali Ambianensis et Roberto de Reinbaval Noviomensis, et Johanne Castel
Noviomensis diocessum, et Johanne dicto Burgundo servientibus, quos
credit vivere, in hunc modum: nam instructus a dicto avunculo suo et
aliis, peciit ter, flexis genibus, panem et aquam et vestitum ordinis,
et cum responsum fuisset quod bene deliberaret, quia oporteret eum a se
abdicare propriam voluntatem, esurire quando vellet comedere, vigilare
quando vellet dormire, et multa dura et aspera sustinere, et ipse testis
dixisset quod omnia sustineret, prestito ab eo per juramentum prestitum
super quemdam librum apertum, in quo erat ymago Crucifixi, quod [p. 2]
non erat servilis condicionis, debitis quod solvere non posset nec
matrimonio obligatus, fecit eum vovere et jurare castitatem,
obedienciam, et vivere sine proprio, servare bonos usus et consuetudines
ordinis; et postmodum imposuit sibi mantellum in nomine Patris et Filii
et Spiritus Sancti, ad honorem Dei et beate Marie et omnium sanctorum,
et associavit eum, patrem et matrem suos participacioni bonorum ordinis
presencium et futurorum, et fecit eum osculari dictam ymaginem
Crucifixi, et postmodum preceptor et astantes osculati fuerunt eum in
ore; et dictus receptor instruxit eum quot _Pater noster_ diceret pro
horis suis, et qualiter regeret se in ordine. Quo facto, dixit ei
ibidem, in presencia aliorum, quod abnegaret Deum; cum autem ipse testis
stupefactus diceret quod non abnegaret creatorem suum, subjunxit idem
receptor quod hoc oportebat eum facere, quia erat de punctis ordinis et
quia alii faciebant, et tunc ipse testis abnegavit Deum, ore non corde,
ut dixit. Postea precepit ei quod spueret super quamdam crucem ligneam
veterem, in qua nulla apparebat ymago Crucifixi, juxta sedem dicti
receptoris collocatam, nescit per quem allatam, dicens quod hoc esset de
dictis punctis ordinis, et ipse testis spuit non supra sed juxta eam.
Post que dixit eidem quod secundum dicta puncta debebat eum osculari in
ano, et precepit quod ibi oscularetur eum, sed avunculo ipsius testis
flexis genibus instante, remisit ei osculum memoratum. Subsequenter
dixit ei quod secundum dicta puncta poterat aliis fratribus carnaliter
commisceri, et ipsi cum eo; hoc tamen non fecit, nec credit quod in
ordine fieret, nec quod in recepcionibus aliorum fratrum intervenirent
alia illicita, sed ista duntaxat. Credit quod eorum sacerdotes debite
celebrarent, et quod alii fratres crederent ecclesiasticis sacramentis,
quibus ipse credebat. Statim pro professis habebantur. Clandestine
recipiebantur, ex quo credit quod esset suspicio contra eos.
Deffendebatur eis sine juramento quod non revelarent secreta
capitulorum, sed de modo recepcionis non fuit sibi facta mentio
specialis, nec fuit sibi injunctum quod non confiteretur nisi
sacerdotibus ordinis, et fuit de predictis erroribus confessus in [p. 3]
septimana in qua fuit receptus, in dicta capella, cuidam fratri
carmelite, cujus nomen et cognomen ignorat, qui absolvit eum, imposita
sibi penitencia quod jejunaret VII annis diebus sabatinis; quam
penitenciam in parte complevit. Credit quod fratres scientes errores et
potestatem corrigendi habentes, negligentes fuerunt, quia non
correxerunt eos nec denunciaverunt Ecclesie. In domibus ordinis in
quibus fuit commoratus vidit elemosinas et hospitalitatem convenienter
fieri et servari. Audivit dici quod clam, januis clausis, eorum
capitulia tenebantur. Credit quod totus ordo servasset quod magnus
Magister cum conventu ordinasset, et quod nunc grandia scandala,
suspicio et infamia sint exorta contra ordinem, et quod confessata per
eum essent nota fratribus ordinis, contra quem audivit dici magnum
Magistrum et alios aliquos errores, nescit quos, fuisse confessos.
Obtulerat se, malo ductus consilio, ad deffensionem ordinis una cum
aliis, et fuit protestatus in principio deposicionis sue quod non
intendebat recedere a deposicione per eum facta coram dicto domino
archiepiscopo Remensi.

Requisitus si sic deposuerat prece, precepto, timore, amore, odio vel
temporali comodo habito vel habendo, respondit quod non, sed pro
veritate dicenda; cui fuit injunctum quod non revelaret hanc suam
deposicionem quousque attestaciones fuerint publicate.

Acta fuerunt hec dictis die et loco, presentibus magistro Amisio, me
Floriamonte Dondedei, et aliis notariis supra ultimo nominatis.


Post hec, die Veneris sequenti, que fuit quinta dies dicti mensis
Marcii, fuerunt adducti pro testibus ad presenciam eorumdem dominorum
commissariorum, in domo predicta fratrum Minorum, Raynandus de Pruino
Senonensis, olim preceptor domus Templi Aurelianensis, Johannes de
Mortuo Fonte Suessionensis, et Guillelmus de Hoymont Parisiensis
diocessum, presbiteri degradati in concilio Senonensi ab omnibus
minoribus et majoribus ordinibus, exuti tamen privilegio clericali et
privati habitu Templi, et ad murum perpetuum sub certa forma per dictum
concilium condempnati; necnon Raynaudus de Cunheriis miles [p. 4]
Belvacensis, Petrus de Claromonte Belvacensis, et Bernardus de Sarnayo
Parisiensis diocessum, servientes, per dictum concilium sub certa forma
condempnati ad murum perpetuum; et Lambertus de Cormelles Suessionensis
diocessis, serviens; qui, tactis sacrosanctis Evangeliis, juraverunt
dicere plenam et meram veritatem in isto negocio, secundum formam
juramenti aliorum testium superius registratam, expositam et
vulgarizatam eisdem.

Quo facto, dictus frater Lambertus, habens mantellum et barbam ordinis,
quadraginta quinque annorum vel circa, nondum absolutus nec
reconciliatus, cum quo tamen, ut dixit, fuerat inquisitum per priorem
Predicatorum conventus Trecensis, commissarium fratris Guillelmi de
Parisius ordinis predicti, inquisitoris heretice pravitatis in regno
Francie; protestacione premissa quod a deposicione quam fecerat coram
dicto priore Trecensi non intendit recedere, lectis et diligenter
expositis sibi omnibus et singulis articulis, respondit se nescire, nec
credere, nec audivisse dici de contentis in eis nisi quod sequitur.
Dixit enim se fuisse receptum in capella domus Templi de Colomeriis in
Bria, Meldensis diocesis, circa festum beati Martini hiemalis proximo
preteritum fuerunt XXIIII anni vel circa, per fratrem Hugonem Picardi
quondam, de mandato fratris Arnulphi de Vysamale, quondam tunc
preceptoris Brie; presentibus fratribus Gerardo de Pruino presbitero,
tunc preceptore domus Templi de Pruino, Remigio de Ploysi deffunctis, et
quibusdam aliis de quibus non recolit, in hunc modum: nam cum peciisset
panem et aquam et societatem fratrum ordinis sibi concedi amore Dei et
beate Marie, et responsum fuisset sibi quod bene deliberaret, quia
oporteret eum multa aspera sustinere in ordine, et quod rogaret Deum
quod eum dirigeret, tandem ipso instante et supplicante ut prius,
prestito ab eo per juramentum quod non habebat infirmitatem latentem nec
erat excommunicatus, nec alteri religioni nec matrimonio alligatus,
fecit eum vovere et jurare dictus receptor castitatem, obedienciam, et
vivere sine proprio, tenere bonos usus et bonas consuetudines que erant
et que imponerentur per superiores in ordine, nec esset in loco [p. 5]
in quo aliquis exheredaretur injuste, vel in quo studio suo falsum
judicium redderetur. Postmodum imposuit sibi mantellum et tam ipse quam
frater Gregorius, miles quondam, nacione Picardus, cujus cognomen
ignorat, qui sue recepcioni interfuit, et alii astantes ipsum testem
osculati fuerunt in ore. Deinde omnes astantes exierunt dictam capellam,
receptore predicto et ipso teste solis remanentibus in eadem, et clauso
ostio dicte capelle per ipsum receptorem, duxit eum prope altare, et
ostensa sibi quadam cruce lignea existente retro altare, in qua nulla
erat ymago, quam ipse recordatur, precepit ei quod abnegaret Deum; et
cum ipse testis diceret constanter quod ipse nunquam abnegaret creatorem
suum, dictus receptor dixit ei quod, postquam juraverat obedienciam,
oportebat eum sic facere, et tunc ipse testis dolens, ut dixit,
abnegavit Deum ore non corde. Postea precepit ei quod spueret super
dictam crucem. Dixit eciam quod dictus receptor, hiis factis, osculatus
fuit ipsum testem in pectore supra vestes. Alia inhonesta non
intervenerunt in recepcione sua predicta. Dixit eciam quod vidit recipi
fratrem Hugonem de Nantolio Suessionensis diocesis, circa principium
hujus Quadragessime fuerunt octo anni vel circa, in capella domus Templi
de Cheuruto Senonensis diocesis, quem recepit predictus frater Gerardus
de Pruino, tunc preceptor dicte domus de Cheruto, presentibus fratribus
Drocone tunc preceptore domus de Scinhi dicte diocesis Trecensis et
Johanne Monachi Suessionensis diocesis, servientibus, de quorum vita vel
morte non habet certitudinem; in cujus recepcione licita et honesta que
fuerunt dicta et facta in recepcione ipsius testis servata fuerunt;
illicita tamen confessata per eum vel alia non vidit fieri nec injungi.
Requisitus si credit quod in recepcionibus aliorum fierent et
servarentur predicta illicita confessata per eum, respondit se credere
quod non. Credit bene ecclesiasticis sacramentis, et credit quod alii
fratres crederent, ut dixit, et quod eorum sacerdotes debite
celebrarent. Statim pro professis habebantur, ut fuit sibi dictum. Clam
fiebant recepciones eorum, nullis presentibus nisi fratribus [p. 6]
ordinis. Cordulis cingebantur supra camisias, quas recipiebant unde
volebant. Injunctum fuit ei quod non revelaret secreta capitulorum, non
facta alia mencione de modo recepcionis; non tamen juravit. Si erant
aliqui qui secretos errores in ordine scirent, negligentes fuerunt quia
non denunciaverunt Ecclesie. Elemosinas et hospitalitatem vidit
convenienter fieri et servari in domibus ordinis in quibus fuit
conversatus. Fuit sibi dictum quod procuraret utilitatem ordinis juste,
non tamen fuit dictum quod injuste. Credit quod totus ordo servasset
illud quod magnus Magister cum conventu statuisset. Grandia scandala,
suspicio et infamia sunt exorta nunc contra ordinem.

Requisitus si sic deposuerat prece, precepto, timore, amore, odio vel
temporali comodo habito vel habendo, respondit quod non, sed pro
veritate dicenda; cui fuit injunctum quod non revelaret hanc suam
deposicionem quousque attestaciones fuerint publicate.

Acta fuerunt hec die et loco predictis, presentibus magistro Amisio, me
Floriamonte Dondedei, et aliis notariis supra ultimo nominatis.


Post hec, die Lune sequenti, que fuit VIII dies dicti mensis Marcii,
fuerunt adducti pro testibus ad presenciam eorum dominorum
commissariorum, in domo predicta fratrum Minorum, fratres Guillelmus de
Torrage miles Carnotensis, Guillelmus deu Liege preceptor de Rupella, P.
Theobaldi preceptor de Castro Bernardi Xantonensis, et Helias Raynaudi
Petragoricensis, preceptor domus Templi de Dongno diocesis Xantonensis,
Guillelmus Terice Cenomanensis, et Thomas de Panpalona preceptor domus
d'Averin in Navernia Panpalonensis, et domus de Riba Forada
Therasconensis diocesis. Qui tactis sacrosanctis Evangeliis juraverunt
dicere in isto negocio plenam et meram veritatem, secundum formam
juramenti aliorum testium superius registratam, expositam et
vulgarizatam eisdem.


Quo facto, dictus frater Guillelmus de Liege serviens, preceptor de
Rupella Xantonensis diocesis, testis supra juratus, mantellum ordinis
et barbam defferens, qui fuit protestatus quod non intendit [p. 7]
recedere a deposicione per eum facta coram domino archiepiscopo
Xantonensi, per quem absolutus et reconciliatus fuerat apud Rupellam,
octuaginta annorum vel circa, lectis et diligenter expositis sibi
omnibus et singulis articulis, respondit se nichil scire, credere vel
audivisse dici de contentis in eis nisi quod sequitur. Videlicet quod
ipse in recepcione sua de nullo illicito vel inhonesto fuerat requisitus
vel solicitatus, nec post recepcionem, nec vidit fieri in recepcionibus
aliorum quibus adfuerat nec post. Ipse autem fuerat receptus, in
vigillia Nativitatis Domini proximo preteriti fuerunt sexaginta duo anni
vel circa, in capella domus Templi de Roches Pictavensis diocesis, per
fratrem Hugonem Grisardi militem quondam, preceptorem tunc Aquitanie,
presentibus fratribus Roberto Anglico preceptore de Banes Xantonensis
diocesis serviente, Francone de Bort tunc preceptore de Lemozucinio,
Symone de Nigella tunc preceptore de Insula Bochardi, militibus, et
pluribus aliis deffunctis, in hunc modum: nam cum pluries interpolate
peciisset panem et aquam, societatem et pauperem vestitum ordinis, et
responsum fuisset ei quod bene deliberaret super hoc, et ipsi eciam
deliberarent, finaliter concesso quod reciperet eum, fecit eum vovere et
jurare super quoddam missale apertum, ubi erat ymago Crucifixi, et
apponere manus suas prope canonem ibi _Te igitur etc._, quod viveret
sine proprio, servare castitatem, obedienciam, et obedire omnibus
preceptoribus suis, servare bonos usus et bonas consuetudines ordinis,
et quod non esset in loco ubi aliquis exheredaretur injuste. Post que
imposuit sibi mantellum, et ipse et fratres astantes fuerunt eum
osculati in ore. Postea instruxit eum quot _Pater noster_ diceret pro
horis suis, qualiter jaceret, et quod caveret sibi specialiter a crimine
sodomitico, quia si committeret, poneretur in carcere perpetuo, et quod
non revelaret secreta capitulorum. De nullo autem illicito vel inhonesto
fuit illi facta mencio in recepcione sua vel post; nec ipse fecit fieri,
nec precepit, nec scivit quod fierent in recepcionibus illorum quos ipse
recepit nec post. Audivit tamen dici ab aliquibus ex fratribus [p. 8]
ordinis; de quorum nominibus non recordatur, quod preceptum fuerat eis
in recepcionibus eorum quod spuerent supra crucem; sed ipsi dicebant se
non spuisse; non tamen audivit dici ab eis quod preciperetur eis aliquid
de abnegacione, nec de conculcacione, nec de osculis inhonestis, nec
eciam de crimine sodomitico, vel de aliquo inhonesto. Requisitus quando
audivit predicta dici, dixit quod sunt quinquaginta anni vel circa, et
ex tunc habuit malam suspicionem contra ordinem, quam antea non habebat.
Ipse autem recepit XX vel XXV fratres in ordine de quibus dixit esse
vivum in Rupella Petrum de Luchet servientem Xantonensis diocesis, omnes
alios esse mortuos; quem Petrum recepit in capella de Rupella, circa
instans festum nativitatis beati Johannis Baptiste erunt quinque anni
vel circa, presentibus quodam fratre presbitero ordinis Gallicano, cujus
nomen et cognomen ignorat, Bartholomeo de Pertenay, Guillelmo de Mortone
Engolismensis diocesis servientibus deffunctis, et eum recepit per eum
modum per quem deposuit se fuisse receptum. Dixit eciam se recepisse
predictos Petrum et alios secundum modum licitum, quia cum dimisisset
ducentas libras Turonenses reddituales, quas habuisset existens in
seculo, ut existens in ordine salvaret animam suam, nullo modo
consensisset aliquid illicite actum, eo sciente, mandante vel
consenciente; sed ex quo audiverat dici quod aliquibus receptis per
alios quam per ipsum preceptum fuerat quod spuerent supra crucem, et
habuerat suspicionem in corde suo quod hoc esset verum, quando
contingerat eum adesse recepcionibus aliorum, recedebat quam prius
poterat, tradito mantello receptis. Requisitus si per aliquem ex
superioribus suis fuerat ei preceptum quod servaret aliquid illicitum in
recepcionibus fratrum vel post, respondit quod non. Requisitus si ipse
locutus fuerat eisdem superioribus se audivisse dici quod predicta
spuicio crucis precipiebatur per aliquos fieri in ordine, respondit quod
non; dixerat tamen frequenter multis ex fratribus ordinis quod sibi
displicebat multum quia eorum recepciones fiebant clandestine, nullis
presentibus nisi fratribus ordinis, et se dubitare quod male eis [p. 9]
propter premissa contingeret, et hoc dicebat quia credebat et credit
quod propter premissas clandestinaciones seculares haberent suspicionem
contra eos. Requisitus quos viderat in ordine recipi, respondit se non
recordari, et credit quod omnes sint mortui; sed in Rupella sunt circa
XV vivi, qui fuerunt recepti auctoritate magistri Pictavie: et de
mandato ipsius magistri, ipse testis recipiebat eos ad beneficia
ordinis, et reservabat ipse testis inducionem eorum dicto magistro, et
postmodum ipso teste absente, induebantur per ipsum magistrum, vel per
alios quibus ipse magister committebat super hoc vices suas, quia non
curabat ipse testis eos induere nec quando induebantur adesse.
Requisitus quare non curabat eos induere nec interesse recepcionibus
eorum vel aliorum, respondit quod propter suspicionem quam habebat quod
fieret spuicio supradicta. Requisitus si erat aliquis superior eo qui
adesset recepcionibus illorum quos ipse recepit et recipi mandavit,
respondit quod non. Requisitus si credit quod aliquis illorum qui
adfuerunt recepcionibus illorum quos ipse recepit vel recipi mandavit,
preceperit dictis receptis quod facerent aliquid illicitum, respondit se
credere quod non, sed credit quod illi qui recipiebant alios quos ipse
vidit recipi, vel aliqui ex astantibus, post recessum ejus, preceperunt
eis quod spuerent, et quod ipsi spuissent in dictam crucem vel prope
eam. Requisitus si scit vel credit quod dicta spuicio fieret ex punctis
ordinis vel ex precepto superiorum ordinis, respondit se nescire unde
ortum habuit, nec a quibus nec quando; nec credit quod hoc fieret ex
punctis ordinis nec ex regula eorum, sed quod dictus error fuerit
introductus ab aliquibus perversis de superioribus ordinis. Requisitus
si scit, vel audivit dici, vel credit quod aliquis alius error vigeret
in ordine, respondit se credere quod non, sed multi ex eis erant superbi
et alios opprimentes, extorsiones ab eis facientes, per abusum
litterarum apostolicarum et aliis modis. Requisitus si scit vel credit
quod comuniter preciperetur in ordine quod fieret spuicio supra dicta,
respondit se nescire, nec credebat quod communiter in dicto ordine
fieret nec preciperetur, sed per aliquos in aliquibus locis. [p. 10]
Item dixit, quod ipse bene credebat ecclesiasticis sacramentis, et
credit quod alii fratres ordinis bene crederent, et quod eorum
sacerdotes debite celebrarent. Laici tenentes capitula in eorum
terminacione dicebant in effectu talia verba: De hiis que obmittetis
dicere, propter verecundiam carnis vel propter timorem discipline
ordinis, nos facimus vobis talem indulgenciam qualem possumus, sed
loquamini de hoc fratribus sacerdotibus. Requisitus si per dicta verba
prelata aliqui credebant esse absoluti a peccatis venialibus vel
mortalibus, respondit quod ipse non credit, nec credit quod alii
crederent, sed ex quadam consuetudine dicebant predicta verba.
Requisitus si in capitulis manifestabant peccata eorum carnalia,
respondit quod hoc nunquam viderat nec audiverat fieri. Item, dixit quod
ex privilegiis ordinis, statim pro professis habebantur, ut possent
micti ultra mare quocumque injungeretur eis. Dicebatur eis quod absque
licencia superiorum non poterant exire ordinem. Cordulis assumptis unde
volebant cingebantur super camisias cum quibus jacebant, nec scit nec
credit quod tangerent capita ydolorum, nec quod haberent nec adorarent
ydola. Qui revelassent secreta capitulorum vel ea que in ipsis capitulis
agebantur circa recepciones vel alia, eciam fratribus qui non adfuerant,
fuissent incarcerati et puniti. Absque licencia non poterant nisi
sacerdotibus ordinis confiteri. Fratres scientes errores fuerunt
negligentes, quia non correxerunt eos nec denunciaverunt Ecclesie.
Injungebatur in ordine quod elemosinas et hospitalitatem debite
observarent, et eas vidit convenienter in dicto ordine fieri et servari;
et inhibebatur quod injuste non acquirerent ordini. Januis clausis,
nullis presentibus nisi fratribus ordinis, eorum capitulia tenebantur.
Quod magnus Magister cum conventu statuisset servasset totus ordo,
contra quem nunc grandia scandala, suspicio et infamia sunt exorta.
Confessata per eum credit quod essent nota multis ex fratribus ordinis,
ad cujus se deffensionem non obtulerat.

Requisitus si sic deposuerat prece, precepto, timore, amore, odio vel
comodo temporali habito vel habendo, respondit quod non, sed pro [p. 11]
veritate dicenda; cui fuit injunctum quod non revelaret hanc suam
deposicionem quousque attestaciones fuerint publicate: et est sciendum
quod intelligebat Latinum.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus magistro Amisio, me
Floriamonte Dondedei, et aliis notariis supra ultimo nominatis.


Post hec, in crastinum, videlicet die Martis sequenti, qui fuit VIIII
dies mensis Marcii, fuit adductus ad presenciam eorumdem dominorum
commissariorum, in domo predicta fratrum Minorum, frater Guillelmus de
Torrage miles Carnotensis diocesis, testis supra juratus, ut deponeret
dictum suum, mantellum ordinis et barbam defferens, sexagenarius vel
circa, cum quo inquisitum fuerat, absolutus et reconciliatus per dominum
episcopum Xantonensem. Lectis autem et diligenter sibi expositis omnibus
et singulis articulis, respondit se nescire nec credere de contentis in
eis nisi quod sequitur. Dixit enim quod ipse receptus fuerat in capella
domus Templi de Malo Leone Pictavensis diocesis, in vigilia instantis
festi Resurrectionis Dominice erunt XXV anni vel circa, per fratrem
Johannem dictum le Franceys militem quondam, preceptorem tunc Pictavie,
presentibus fratribus Matheo de Britannia presbitero, cujus cognomen
ignorat, et pluribus aliis deffunctis quorum nomina ignorat, in hunc
modum: nam cum requisivisset se recipi, et deliberassent eum recipere,
fecerunt eum vovere et jurare vivere sine proprio, servare castitatem,
obedienciam, bonos usus et bonas consuetudines ordinis. Postmodum
receptor imposuit ei mantellum, et ipse et astantes osculati fuerunt eum
in ore. Postmodum instruxit eum quot _Pater noster_ diceret pro horis
suis, et qualiter regeret se in ordine; sed de abnegacione, vituperiis
crucis, osculis inhonestis, crimine sodomitico vel aliqua alia re
illicita non fuit ei locutus, nec audivit dici nec credit quod diceretur
aliis in eorum recepcionibus vel post, nec quod fieret per eos nec in
ordine. Requisitus si quos alios viderat recipi, et ubi et quando et a
quibus, respondit quod per testem proximo examinatum, preceptorem de
Rupella, viderat recipi in capella domus Templi de Rupella [p. 12]
insimul, circa Natale proximo preteritum fuerunt octo anni vel circa,
fratres Zachariam de sancta Sora presbiterum, et Guillelmum Fargeti
servientes, quos credit vivere; non recolit de presentibus nec de
nominibus aliorum quos vidit recipi: in quorum recepcionibus nichil
vidit, nec scivit, nec audivit fieri illicitum. Item, dixit quod fuerat
conjugatus in seculo, et quod steterat per annum et dimidium ultra mare,
et ibi fuit sibi dictum per quemdam fratrem militem ordinis senem, cujus
nomen et cognomen ignorat, sed videtur sibi quod esset Hispanus, quod
tarde venerat ad ordinem quia erat senex, sed forte cicius venerat quam
expediret sibi, quia dictus miles non credebat, ut dixit ipsi testi,
quod ordo eorum diu durare posset propter superbiam eorum, et quia
acquirebant dicto ordini quibuscumque modis poterant, et erant nimis
cupidi et ambitiosi, nec intendebant ad factum armorum contra infideles
sicut debuissent; et hoc fuit dictum: ipsi testi in primo anno
recepcionis sue. Item, dixit quod bene credebat ecclesiasticis
sacramentis, et credit quod alii fratres bene crederent et quod eorum
sacerdotes debite celebrarent. Jurabant ordinem non exire. Statim pro
professis habebantur. Clandestine recipiebantur, nullis presentibus nisi
fratribus ordinis, ex quo credit quod esset suspicio contra eos. Non
credit quod cordule quibus cingebantur tangerent capita ydolorum, nec
quod haberent nec adorarent ydola. Absque licencia non poterant nisi
sacerdotibus ordinis confiteri. Elemosinas et hospitalitatem faciebant,
aliqui largius, aliqui strictius. Acquirebant multa illicita, non tamen
hoc eis precipiebatur. Capitulia tenebantur valde tempestive et
aliquando de nocte, nullis presentibus nisi fratribus ordinis, deputato
uno ad custodiam porte, ne exterius audirentur ea que dicebantur
interius. Quod magnus Magister statuebat cum conventu servabatur in
ordine, contra quem nunc grandia scandala, suspicio et infamia sunt
exorta. Audivit dici magnum Magistrum et alios aliquos errores, nescit
quos, confessos fuisse contra ordinem, ad cujus deffensionem se non
obtulerat.

Requisitus si sic deposuerat prece, precepto, timore, amore, [p. 13]
odio vel temporali comodo habito vel habendo, respondit quod non, sed
pro veritate dicenda; cui fuit injunctum quod non revelaret hanc suam
deposicionem quousque attestaciones fuerint publicate.


Frater Guillelmus d'Erree serviens Cenomanensis diocesis, testis supra
juratus, sexagenarius et ultra, mantellum ordinis et barbam defferens,
cum quo inquisitum fuerat, absolutus et reconciliatus per dominum
episcopum Xantonensem, lectis et diligenter expositis sibi omnibus et
singulis articulis, respondit se nescire nec credere de contentis in
eis, nec audivisse dici, nisi quod sequitur. Dixit enim se fuisse
receptum, in instanti festo beati Barnabe erunt quinquaginta duo anni
vel circa, in capella domus Templi de Aynes Cenomanensis diocesis, per
fratrem Petrum Armenart servientem quondam, preceptorem tunc dicte
domus, de mandato fratris Hugonis Gisardi tunc magistri Aquitanie, de
cujus parentela erat ipse testis, presentibus fratribus Johanne Armenart
fratre dicti preceptoris, Johanne Musseti servientibus, deffunctis, in
hunc modum: nam cum peciisset panem et aquam, prout instructus fuerat,
et obtulisset se velle fieri servum esclavum ordinis, et requisitus per
eos respondisset quod non erat alteri religioni nec matrimonio
alligatus, nec excommunicatus, fecit preceptor eum vovere et jurare
super quemdam librum apertum castitatem, obedienciam, vivere sine
proprio, servare bonos usus et bonas consuetudines ordinis, et non
revelare secreta capitulorum. Postea imposuit sibi mantellum, et ipse et
fratres astantes osculati fuerunt eum in ore, et fecerunt eum induere
vestes religionis, et instruxerunt eum quot _Pater noster_ diceret pro
horis suis, quod jaceret cum pannis lineis, cinctus una cordula; sed de
abnegacione, vituperiis crucis, osculis inhonestis, crimine sodomitico
vel aliquo alio illicito non fuit ei locutum in dicta recepcione nec
post, licet aliud dicat se recognovisse coram dicto domino episcopo
Xantonensi, metu tormentorum, quoad spuicionem crucis et abnegacionem
Dei; sed primo, antequam esset ad panem et aquam positus, [p. 14]
predictas spuicionem et abnegacionem negaverat coram eo sicut negat
nunc. Requisitus si scit, credit vel audivit dici quod in recepcionibus
aliorum intervenerunt aliqua ex illicitis que nunc negavit intervenisse
in sua, respondit quod non, quia vidit recipi circa decem vel XV in
ordine, in quorum recepcionibus non vidit fieri aliquid illicitum nec
audivit dici quod post fieret. Requisitus de nominibus illorum quos
vidit recipi, respondit quod, infra mensem a recepcione sua, vidit in
capella predicta recipi insimul fratres Matheum Golarat et Johannem
Borrel milites, deffunctos, per fratrem Matheum Bardo militem quondam,
dictis preceptore dicte domus et ejus fratre, et Johanne Musseti
presentibus. Vidit eciam recipi, in capella domus Templi de Lamahn
Xantonensis diocesis, fratrem Petrum de sancto Genesio presbiterum
quondam, per preceptorem de Rupella, eri examinatum, sunt XXV anni vel
circa; et frater Robertus Guiteri serviens quondam fuit receptus cum
dicto presbitero, et interfuerunt fratres Guillelmus de la Cabana
serviens quondam, et alii de quibus non recolit. Vidit eciam recipi per
dictum preceptorem de Rupella fratrem Arnaudum Bocandi agricultorem, in
dicta capella de Laman, deffunctum, sunt circiter XXV anni, presentibus
illis qui adfuerant recepcioni dictorum presbiteri et Roberti Guiteti.
Vidit eciam recipi ultra mare in Acoy, sunt XXXII anni et amplius, per
fratrem Thomam Berardi, tunc magnum Magistrum ordinis, fratrem Guidonem
de Charbac militem quondam Cenomanensis diocesis, in pleno conventu,
presentibus fratribus Hugone de Perando et Raynerio de Affricourt,
Raynerio de Lissi, Theobaldo Gaudini, qui postea fuit magnus Magister
ordinis, militibus, et pluribus aliis; de nominibus aliorum quos vidit
recipi dixit se non recordari ad presens. Item, dixit quod bene credebat
ecclesiasticis sacramentis, et credit quod alii fratres bene crederent
et quod eorum sacerdotes debite celebrarent. Juravit ordinem non exire.
Statim pro professis habebantur. Clandestine recipiebantur, quod ei
displicebat, ut dixit, et secreta capitulorum non audebant, eciam
fratribus qui non adfuerant, revelare; et cordulas quibus cingebantur
portabant in signum castitatis. Absque licencia non debebant [p. 15]
confiteri aliis quam sacerdotibus ordinis, si eos habere poterant.
Elemosinas et hospitalitatem fecit et vidit convenienter fieri in
domibus ordinis in quibus fuit; sed aliquando, quando non habebant unde,
restringebantur. De nocte aliquando, propter negocia occurentia, et
alias de die clam eorum capitulia tenebantur. Quod magnus Magister cum
conventu statuisset fuisset servatum in ordine, contra quem nunc grandia
scandala, suspicio et infamia sunt exorta, indebite, ut credit. Non
obtulerat se ad deffensionem ordinis.

Requisitus si sic deposuerat prece, precepto, timore, amore, odio vel
comodo temporali habito vel habendo, respondit quod non, sed pro
veritate dicenda; cui fuit injunctum quod non revelaret hanc suam
deposicionem quousque attestaciones fuerint publicate.


Frater Thomas de Panpalona serviens, preceptor domorum de Averyns in
Navarra Pampalonensis et de Riba Forada Terrassonensis diocessum, et
supra juratus, mantellum ordinis et barbam defferens, cum quo inquisitum
fuerat, absolutus et reconciliatus per dominum episcopum Xantonensem,
sexagenarius vel circa, lectis et diligenter expositis sibi omnibus et
singulis articulis, respondit se nescire nec audivisse dici, nec credere
de contentis in eis nisi quod sequitur. Videlicet se nunquam vidisse,
nec scivisse, nec audivisse dici, nisi postquam fuit captus, quod in
recepcionibus fratrum vel post fierent abnegaciones, dogmatizaciones,
vituperia crucis, oscula inhonesta, crimen sodomiticum nec alia
inhonesta in articulis contenta. Supradicta deponens cum imprecacione
maledictionis et dampnacionis anime sue et corporis, et sub virtute
juramenti prestiti per eumdem, et quod eciam nesciebat alios errores
esse in ordine supradicto. Dixit tamen quod, ob vim multorum tormentorum
prius illatorum eidem apud sanctum Johannem Angeliacensem, confessus
fuit post dicta tormenta, coram illis qui torquebant eum, quod credebat
confessionem per magnum Magistrum factam esse veram, et quod ei
adherebat; et post magnum tempus elapsum, cum continue stetisset in duro
carcere, nec ministrarentur sibi nisi panis et aqua, fuit [p. 16]
confessus coram dicto domino episcopo quod in recepcione sua spuerat
juxta quamdam crucem, ore non corde, et quod fuerat osculatus receptorem
suum supra umbilicum, camisia intermedia; que confessio fuit falsa, ut
dixit. Requisitus ubi, quando, a quo et quibus receptus fuerat,
respondit se fuisse receptum in capella domus Templi civitatis
Tripolitane, in festo Omnium Sanctorum proximo preteritum fuerunt XXX
anni vel circa, per fratrem quondam Rodoricum de Cuyre militem, tunc
preceptorem Tripolitanum, presentibus fratribus Rodorico Ynanhes socio
dicti preceptoris, Johanne de Pugi militibus, et Durando de Lemovicis
serviente, deffunctis, et pluribus aliis de quibus non recolit, in hunc
modum: nam cum peciisset se recipi ad beneficium ordinis, et diceret se
velle fieri servum esclavum dicti ordinis, prout instructus fuerat per
aliquos amicos suos, dictus receptor concessit sibi et fecit eum vovere
et jurare castitatem, obedienciam, vivere sine proprio, et servare bonos
usus et bonas consuetudines ipsius ordinis, et quod pro posse suo
juvaret ad acquirendum Terram Sanctam. Quo facto imposuit ei mantellum,
et osculatus fuit eum in ore. Postmodum instruxit eum quot _Pater
noster_ diceret pro singulis horis, et qualiter regeret se in ordine.
Requisitus si aliquid illicitum vel inhonestum fuit dictum vel factum in
recepcione sua vel post, dixit per juramentum suum quod non. Requisitus
si quos receperat in ordine, respondit quod sic: fratrem Michaelem de
Castella servientem, cujus cognomen ignorat, vivum; ut credit, quem
recepit in capella dicte domus de Averin, sunt circiter sex anni,
presentibus fratribus Petro Garini presbitero, capellano dicte domus,
Petro de Moranti clavigero dicte domus, Petro de Losarcos, Bernardo
Cathalano et Amerio de Perpiniano servientibus residentibus in dicta
domo, quos idem testis dimisit ibidem quando venit ad partes istas in
quibus fuit captus, et in dicta recepcione servavit illum modum quem
deposuit fuisse servatum in sua. Requisitus quos viderat recipi in
ordine, respondit quod vidit recipi in capella domus Templi de Ylerda
civitate, in eorum capitulio generali celebrato ibidem, in instanti
mense Marcii erunt sex anni vel circa, fratrem Raymundum [p. 17]
d'Angleyrola militem, per fratrem Berrengarium de Cardona militem
quondam, magistrum tunc Aragonie, presentibus fratribus Symeone de
Lerida nunc preceptore Aragonie, Berrengario de Bello Visu castellano
castri de Monsso, Dalmacio de Tuno preceptore de Berbeyra, militibus, et
aliis circiter centum; et eisdem hora, loco, presentibus, et per eumdem
et eodem modo fuerunt recepti fratres Petrus Sanchi, Symon Petri et
Remirus Petri de Navarra milites; vidit eciam, in aliis capitulis
generalibus celebratis in dicto castro de Monsso, recipi multos alios,
quorum nomina et cognomina dixit se in memoria non habere, nec vidit,
nec scivit, nec credit, nec audivit dici quod aliqua illicita
intervenerunt in dictis recepcionibus vel post. Item, dixit quod ipse
bene credebat ecclesiasticis sacramentis, et credit quod alii fratres
ordinis bene crederent et quod eorum sacerdotes debite celebrarent.
Item, dixit quod, finitis capitulis eorum et factis precibus
generalibus, dicebat, ut sibi videtur, frater laicus qui tenebat
capitulum quod ipse absolvebat eos, ex potestate sibi tradita a Deo, de
hiis que obmiserant dicere propter verecundiam carnis vel propter
timorem discipline ordinis, et dicebat quod flecterent genua et quod
presbiter qui erat ibi absolveret eos et dicerent _Pater noster_.
Requisitus si per absolucionem quam faciebat dictus laicus ipse testis
vel alius frater ordinis credebant esse absoluti a peccatis venialibus
vel mortalibus, respondit de se ipso quod non, nisi fuisset ea confessus
presbitero, et credit quod alii fratres crederent idem. Requisitus quid
intelligebat per illa verba, ob reverenciam carnis vel timorem
discipline ordinis, dixit quod novem casus erant in ordine propter quos
perdebant ordinem, inter quos erat unus casus si aliquis convinceretur
commisisse crimen sodomiticum; et erant aliqui casus triginta et unus
propter quos perdebant mantellum vel incarcerabantur, inter quos erat
unus si fuissent convicti ad fornicacionem vel alio peccato carnali,
unde credit quod dicta illa dicerentur per dictum laicum tenentem
capitulum, ut si aliquis obmitteret dicere aliquem ex dictis XL casibus
vel aliis ob verecundiam carnis vel timorem discipline, quod [p. 18]
faciebat eis illam indulgenciam quam poterat. Requisitus si post dictum
capitulum potuisset aliquis accusari de aliqua culpa commissa per eum
ante dictum capitulum, respondit quod sic. Item, dixit quod in
recepcione sua juraverat ordinem non exire, et idem juraverant illi quos
vidit recipi, absque licencia superiorum suorum. Clandestine
recipiebantur, ex quo credit quod esset suspicio contra eos. Credit quod
ubique reciperentur in ordine uniformiter secundum modum confessatum per
eum. Injungebatur eis quod non revelarent secreta capitulorum, eciam
illis fratribus qui non adfuerant, et si revelassent, perdidissent
domum, quia iste erat unus de dictis novem casibus. Quamdiu habere
poterant sacerdotibus [sic] ordinis non debebant aliis confiteri, sed si
eos habere non poterant, poterant sacerdotibus secularibus vel fratribus
Minoribus confiteri. In capitulis generalibus precipiebatur fratribus
quod bene recolligerent religiosos et bonas personas, et quod eorum
capellas tenerent bene ornatas; et eleemosinas et hospitalitatem vidit
convenienter in ordine fieri et servari. Precipiebatur eis quod debito
modo acquirerent ordini. Clam, nullis presentibus nisi fratribus
ordinis, eorum capitulia tenebantur. Quod magnus Magister cum conventu
statuebat servabat totus ordo, contra quem nunc grandia scandala,
suspicio et infamia sunt exorta. Non obtulerat se ad deffensionem
ordinis. Audivit dici magnum Magistrum et alios aliquos errores, nescit
quos, fuisse confessos contra ordinem.

Requisitus si sic deposuerat prece, precepto, timore, amore, odio vel
temporali comodo habito vel habendo, respondit quod non, sed pro
veritate dicenda; cui fuit injunctum quod non revelaret hanc suam
deposicionem quousque attestaciones fuerint publicate.


Frater Petrus Theobaldi serviens, preceptor domus Templi de Castro
Bernardi Xantonensis diocesis, testis supra juratus, mantellum ordinis
et barbam defferens, quadraginta annorum vel circa, absolutus et
reconciliatus par dominum episcopum Xantonensem qui inquisiverat cum eo,
ut dixit, lectis et diligenter expositis sibi omnibus et [p.